O stanie realizacji prac doświadczalnych nad roślinami białkowymi i soją w ramach Inicjatywy Białkowej COBORU

Od dwóch lat, Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) w Słupi Wielkiej prowadzi intensywne prace doświadczalne w gatunkach roślin białkowych, mając na względzie wizję zmniejszania deficytu krajowego białka paszowego i stopniowe zastępowanie importowanej śruty sojowej GMO.

Poprzez rośliny białkowe rozumie się tradycyjne gatunki roślin bobowatych (strączkowych) grubonasiennych (bobik, groch siewny, łubin wąskolistny i łubin żółty), jak i zaliczaną do roślin oleistych soję.

Powyższe prace określane jako „Inicjatywa białkowa COBORU” zostały zaakceptowane przez Kierownictwo MRiRW w marcu 2017 roku. Polegają one na rozszerzeniu zakresu doświadczalnictwa odmianowego z roślinami białkowymi, zarówno w tradycyjnych gatunkach roślin białkowych,
a zwłaszcza z soją. Wzrost liczby doświadczeń odmianowych w tradycyjnych gatunkach roślin strączkowych wynosi, zależnie od gatunku 40-80%, natomiast liczbę doświadczeń odmianowych z odmianami soi podwojono. W 2019 roku, przeprowadzi się w całym kraju 52 doświadczenia z 32 odmianami soi, zarówno zarejestrowanymi w KR, jak i  z odmianami soi pochodzącymi ze Wspólnego Katalogu odmian roślin UE. Odmiany soi z Katalogu UE coraz liczniej występują na krajowym rynku nasiennym, bez uprzedniego sprawdzania ich przydatności do uprawy w Polsce.

Wyniki prac w ramach Inicjatywy białkowej COBORU mają duże znaczenie praktyczne i powinny przyczyniać się do stopniowego zwiększania areału uprawy, zarówno tradycyjnych roślin bobowatych, a zwłaszcza soi, w celu poprawy bilansu roślinnego białka paszowego w kraju, w kontekście stopniowego zmniejszania importu śruty sojowej GMO.

Stwierdzono że potencjał genetyczny dostępnych w kraju odmian roślin białkowych, w tym soi jest wystarczający. Jednakże wysokość i wierność plonowania tej grupy roślin zależy od precyzyjnego doboru odmian do uprawy w poszczególnych rejonach kraju. Dobór właściwych odmian do uprawy pozwoli pełniej wykorzystywać potencjał genetyczny współczesnych odmian białkowych i soi w praktyce rolniczej.

Rekomendacja odmian, tradycyjnych gatunków roślin bobowatych grubonasiennych prowadzona jest już we wszystkich województwach. Natomiast, „Listy odmian soi zalecanych do uprawy na 2019 rok” są publikowane przez stacje doświadczalne COBORU, już w 15 województwach.

W 2017 roku, optymalnym pod względem sumy i rozkładu opadów, średnie plony nasion właściwie dobranych odmian strączkowych grubonasiennych, w zależności od rejonu kraju i odmiany były zadawalające, a mianowicie: średni plon nasion bobiku, wynosił – 47 dt/ha, a najwyższe jego plony sięgały nawet 79 dt/ha; groch siewny plonował średnio na poziomie – 50 dt/ha, a jego najwyższe plony wynosiły 72 dt/ha; z kolei łubin wąskolistny plonował średnio na poziomie – 29 dt/ha,
z maksymalnymi plonami 45 dt/ha. Najniższy średni plon nasion odnotowano u łubinu żółtego –
18 dt/ha, a jego najwyższe plony sięgały 27 dt/ha.

Natomiast, w warunkach suszy średnie plony nasion wymienionych gatunków roślin za wyjątkiem soi były na ogół niższe, przeciętnie o 4-15 dt/ha. Soja jest gatunkiem roślin białkowych, najmniej reagującym spadkiem plonowania w warunkach suszy.

W ramach inicjatywy białkowej COBORU określono potencjał plonotwórczy i uzdolnienia adaptacyjne większości odmian komercyjnych soi, znajdujących się na krajowym rynku nasiennym. Wyniki badań pokazały, że bardzo wczesne oraz wczesne i średnio-wczesne odmiany soi można bez ryzyka uprawiać na obszarze całego kraju. Natomiast odmiany soi z grupy późnej i grupy bardzo późnej nadają się do uprawy w południowej, a po uprzedniej weryfikacji, niektóre z nich nadają się także do uprawy w centralnej części Polski.

Jest to szansa na szybkie rozszerzenie uprawy tego gatunku w całym kraju.

Ważnym zadaniem w ramach kompleksowych prac nad rozszerzaniem uprawy roślin białkowych, a zwłaszcza soi jest organizacja skutecznego systemu transferu wiedzy o zasadach ich uprawy oraz prowadzenie działalności informacyjno-promocyjnej w zakresie wdrażania właściwych odmian do praktyki rolniczej. W tym celu, począwszy od 2019 roku w prawie 50 miejscowościach w całym kraju założona została sieć poletek demonstracyjnych z wszystkimi zalecanymi do uprawy odmianami roślin białkowych w  poszczególnych województwach. Ponadto powszechnie organizowane są „Dni pola”, „Dni roślin bobowatych”, oraz „Dni soi”.

Biorąc pod uwagę stan zaawansowania badań odmianowych z soją, w dniu 26 sierpnia br.
w SDOO Chrząstowo, woj. kujawsko-pomorskie zorganizowano „Krajowy Dzień Soi” połączony
z seminarium i prezentacją jej odmian na polu doświadczalnym. W imprezie wziął udział Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Jan Krzysztof Ardanowski.

Reasumując, istniejący w kraju potencjał genetyczny odmian roślin białkowych jak i funkcjonujący system ich rekomendacji do uprawy pozwala zakładać, że za kilka lat łączny areał uprawy tradycyjnych roślin bobowatych w Polsce powinien zwiększyć się o 100-150 tyś. ha, a soję będzie można uprawiać na obszarze co najmniej 200-250 tyś. ha.

Oprócz działalności doświadczalnej i rekomendacyjnej, w celu szybkiego zwiększenia powierzchni uprawy roślin białkowych, do rozwiązania pozostaje problem organizacji rynku zbytu surowca i utworzenie łańcuchów komercyjnych (od rolników, poprzez skup, przemysł paszowy, aż do hodowców zwierząt).

*Informacja z okazji „XXVIII Krajowej Wystawy Rolniczej” na dorocznych Ogólnopolskich Dożynkach Jasnogórskich

Źródło: Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) w Słupi Wielkiej